“Latijns is een taal die zo dood is als dood maar kan zijn,” luidt een oud schoolversje, “het doodde de oude Romeinen en nu doodt het mij!” Afgezien van de humor, spreekt dit studentendeuntje diegenen onder ons die “dode talen” tegenkwamen heel goed aan tijdens het urenlang bestuderen van woordenlijsten en het schetsen van zinnen.
Maar watzijn dode talen eigenlijk? In deze blogpost onderzoeken we de definitie van een dode taal en waarom dode talen vandaag de dag nog steeds zo belangrijk zijn, plus de nieuwste methoden om ze te ontcijferen en nieuw leven in te blazen.
Wat is een dode taal?
Vanuit taalkundig oogpunt is een dode taal niet langer de moedertaal van een taalgemeenschap. Hoewel het nog steeds wordt gebruikt in specifieke contexten, zul je het niet meer geleerd of gesproken zien worden in gewone, alledaagse communicatie.
Tot de beroemdste dode talen behoren bijvoorbeeld Latijns en Oudgrieks. Latijns wordt nog steeds gebruikt als de officiële taal van Vaticaanstad en zowel Latijns als Oudgrieks zijn beschikbaar voor studenten in klassen over de hele wereld, maar geen van beide talen heeft nog moedertaalsprekers. Andere dode talen, zoals het Sanskriet en het Koptisch, komen uitsluitend voor in religieuze contexten.
Je kunt je afvragen wat het verschil is tussen een dode taal en een uitgestorven taal. Een uitgestorven taal heeft helemaal geen levende sprekers meer.
Waarom zijn dode talen belangrijk?
Sommige talen zijn misschien uitgestorven, maar hun invloed leeft voort. Veel mensen studeren Latijns of Oudgrieks vanwege hun belangrijk gebruik in de terminologie van vakgebieden als rechten of geneeskunde. Anderen vinden dat Latijns studeren het gemakkelijker maakt om de grammatica en syntaxis van Romaanse talen zoals Spaans, Frans, Italiaans, Portugees of Roemeens te begrijpen. En, zoals hierboven vermeld, spelen talen zoals het Sanskriet een belangrijke rol in religieuze gemeenschappen.
Dode talen dienen ook als toegangspoorten tot belangrijke literaire werken, zoals bijvoorbeeld De Ilias en De Odyssee, van Homerus of de Mahabharata van het Sanskriet, en daarmee tot het begrijpen van niet alleen oude culturen, geschiedenissen en filosofieën, maar ook hun invloed op de moderne wereld. Bovendien werpen deze talen licht op hoe de processen van taalgroei, -verandering en -verval plaatsvinden, wat kan helpen bij de lopende inspanningen om honderden bedreigde talen voor uitsterven te behoeden.
Hoe kunnen we dode talen ontcijferen?
Als het gaat om dode talen, hangt hun “volgend leven” meestal af van zorgvuldige ontcijfering en studie. Taalkunde heeft een lange weg afgelegd sinds de Steen van Rosetta, waarmee 19e-eeuwse geleerden de code van de Egyptische hiërogliefen konden kraken; de steen was geschreven in het Latijns, Oudgrieks, en Egyptisch, en kennis van de eerste twee maakte de ontcijfering van de derde mogelijk.
Vandaag de dag kunnen sterke ontwikkelingen op het gebied van automatisch leren en kunstmatige intelligentie het nieuwste hulpmiddel van een detective worden. Eerder dit jaar ontwikkelde een team onderzoekers van het Electronic Babylonian Project (LMU München) een database die AI gebruikt om duizenden regels spijkerschrift te digitaliseren die oorspronkelijk op kleitabletten waren geschreven. Elders hebben onderzoekers ook natuurlijke taalverwerking gebruikt om de uitgestorven Babylonische taal Akkadisch in het Engels te vertalen.
Kunnen dode talen herleven?
Zal technologie ons in staat stellen om dode talen niet alleen te ontcijferen, maar zelfs te doen herleven? Het blijkt niet onmogelijk om de doden op te wekken. Hoewel het proces van taal revitalisatie of taal heropleving moeilijk is met slechts één echt succesvol geval in de geschiedenis, de heropleving van de Hebreeuwse taal, zijn er veel andere gerichte pogingen aan de gang, zoals met de Ainu-taal in Japan, Manx op het eiland Man, en Tlingit in Alaska.
In al deze gevallen zijn hoogopgeleide vertalers die samenwerken met lokale taalgemeenschappen net zo belangrijk als technologische hulpmiddelen. Of u nu werkt met een dode taal of met een van de vele talen die de wereld nog rijk is, de professionele vertalers van Trusted Translations kunnen u helpen uw vertaling tot sprankelend leven te brengen.
Foto door Nick Fewings op Unsplash
